Gerçek Riski Anlamak: Buhar Kazanı Patlamaları

Gerçek Riski Anlamak: Buhar Kazanı Patlamaları Kader Değil, Önleme Eksikliğidir

Buhar kazanları, endüstriyel operasyonların kritik bileşenleridir. Ancak doğru şekilde yönetilmediklerinde ciddi riskler taşırlar. Bu risklerin en tehlikelilerinden biri, su-buhar kaynaklı patlamalardır. Bu tür patlamalar, yıkıcı hasarlara, yaralanmalara ve hatta can kayıplarına yol açabilir. En endişe verici olan ise bu tür kazaların neredeyse her zaman önlenebilir olmasıdır. Çoğu, yetersiz bakım, eğitimsiz personel ve güvenlik sistemlerine yatırım eksikliğinden kaynaklanır.
Bimaks olarak endüstriyel güvenliğin sadece bir sorumluluk değil, aynı zamanda bir zorunluluk olduğuna inanıyoruz. Aşağıdaki yazıda, buhar kazanı patlamalarının nedenlerini ve doğru önlemlerle nasıl önlenebileceğini teknik açıdan bulabilirsiniz.

Buhar kazanlarında su-buhar patlaması riskini inceliyoruz

Kazan ve buhar sistemlerinde kazaların önlenmesi, basit koruyucu önlemler ve doğru işletme prosedürleriyle mümkündür. Ancak, niteliksiz personel istihdamı ve iş yeri sahiplerinin koruyucu bakım ile iş yeri güvenliğine yatırım yapmak yerine hammadde veya iş geliştirmeye yönelme eğilimi, bu tür felaketlere yol açmaktadır. Aşağıda, kazan dairesinde meydana gelebilecek su-buhar kaynaklı patlamaların nedenleri ve bunların önlenmesine ilişkin bilgilendirici yazımızı bulabilirsiniz.

Buhar kazanlarının patlama nedenleri

Aşırı basınç: Emniyet valfi arızalı veya yanlış ayarlanmışsa buhar tahliye edilemez ve bu, kazan içinde aşırı basınca neden olur. Bu durum, kazan gövdesinin sınırlarını aşmasına ve patlamasına yol açabilir. Buharın tahliye edilememesi sık görülen bir durum değildir. Ancak bu tür patlamalara neden olan başka bir olgu vardır: Termal Gerilim. Bu durum, seviye sensörleri kazanda su olduğunu sanıp sisteme su ilavesi yapmadığında ortaya çıkar. Zamanla kazandaki tüm su buharlaşarak tükenir. Kazanda su kalmadığı halde brülör ısı vermeye devam eder. Bu süreçte kazan binlerce dereceye ulaşır. Aniden, seviye cihazı veya sensör doğru çalışmaya başlar ve kazana taze su verilir. İşte bu anda inanılmaz bir termal stres oluşur. Soğuk besi suyunun sıcak metal gövdeye temas etmesiyle patlama gerçekleşir.

Bunu, ocağın üzerinde unuttuğunuz, suyu tamamen bitmiş ve kızarmış bir çaydanlığa musluktan su dökmeye benzetebilirsiniz. Bu durumda ciddi miktarda enerji açığa çıkar. Şimdi, bunun onlarca ton su tutan bir buhar kazanında yaşandığını hayal edin. Patlamanın gücü inanılmaz olacaktır. Bu şekilde patlayıp kazan dairesinden yüzlerce metre uzağa fırlayan kazanlar mevcuttur.

Seviye cihazları veya sensörler bu durumda neden arızalanır? Sudan kaynaklı inert maddeler, askıda katılar, çamur ve kısmi kireçlenme (scaling) gibi tıkanıklıklar oluşur. Bu tıkanıklıklar sistemi yanıltır. Engelleyici neden ortadan kalktığında ise sorun ortaya çıkar. Bu nedenle, kazan operatörlerine, seviye algılama cihazlarının alt kısmında bulunan boşaltma vanalarını düzenli aralıklarla açıp kapatmaları önerilir. Temel amaç, bu alanın her zaman temiz tutulmasıdır.

Sürekli tahliye sürecine dikkat

Kazan su seviyesi kontrolünde “sürekli tahliye” sürecine de dikkat çekmek gerekir. Sürekli tahliye vanası, yukarıda bahsedilen seviye algılama cihazlarıyla aynı noktada bulunur. Buharlaşma su yüzeyinde gerçekleştiği için, kazan içindeki iletkenlik kontrolü en etkili şekilde bu noktadan yapılan tahliyelerle sağlanabilir. Bu nedenle, seviye algılama cihazlarının tahliye vanalarının sık sık çalıştırılması ve sürekli tahliye vanasının da her zaman bir miktar açık tutulması tavsiye edilir. Yalnızca bu iki basit uygulama ile buhar kazanlarında yaşanabilecek kazalar yarı yarıya azaltılabilir.

Buhar kazanı patlamalarının diğer yaygın nedenleri

• Kireçlenme ve tortu oluşumu: Suyun içindeki kalsiyum ve magnezyum gibi mineraller kazanda birikir. Bu, ısı transferini engeller, metal sıcaklığını artırır, metal yapıyı zayıflatır ve çatlak ile patlama riskini ciddi ölçüde artırır.
• Malzeme yorgunluğu veya korozyon: Kazan yapısındaki metaller zamanla yorulur, paslanır veya çatlar. Her ekipmanın bir kullanım ömrü vardır. Özellikle yüksek basınçlı sistemlerde bu durum ani gövde yırtılmalarına yol açabilir.
• Operatör hataları: Yaygın olmamakla birlikte, eğitimsiz personel hataları patlamalara neden olabilir. Yanlış işletme prosedürleri (örneğin, sıcak kazana hızla soğuk su verilmesi) tehlikeli durumlar yaratabilir.
• Bakım eksikliği: Periyodik bakım yapılmazsa emniyet valfi, basınç göstergesi ve su seviye kontrol sistemi arızalanabilir. Bu, erken uyarı sistemlerinin çalışmasını engeller.

Sonuç

Özetle, buhar kazanı patlamalarının %90’ından fazlası insan hatası, ihmal veya bakım eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Teknik arızalar genellikle erken tespit edilebilir; ancak ihmal nedeniyle tehlikeye dönüşürler.

Temennimiz, bu tür felaketlerin önleyici teknik tedbirlerle engellenmesi ve kazan dairelerinde çalışan personelin teknik ve iş güvenliği eğitimlerine katılarak riskin ciddiyetini kavramasıdır. Ne yazık ki bu farkındalığın tecrübeyle kazanılması bazen çok geç olabilir.

Bu yazı, sanayide ne yazık ki sıkça karşılaşılan kazan patlamaları hakkında teknik bir bakış açısı sunmak amacıyla hazırlanmıştır. Kazan patlamaları, yüksekte çalışma düşmeleri ve kapalı alanlarda gaz zehirlenmeleri artık duymak istemediğimiz, eğitimle kolayca önlenebilecek kazalardır.

“Bana bir şey olmaz” anlayışını bir kenara bırakıp, güvenliği, dikkati ve önleyici tedbirleri öncelik haline getirmek gerekir.